စာပေလြ ေမာင္းမွာပိုက္ပါလုိ႔

အပုိင္း (၁)
ရန္၀င္း (ေတာင္တံခါး)
ဇူလုိင္ ၂၉၊ ၂၀၁၁

‘စာပေလြေမာင္းမွာ ပိုက္ပါလို႔
ေက်ာင္းေတာ္ကိုတဲ့ လိုက္မယ့္ျပင္
ဘယ္စာ ဘယ္ႏွစ္၀ါ ေမာင္သင္မတုန္း

ေဗ်ာညႊန္႔၊ ေက်းလက္ေတး
အမည္မသိ ေရွးစာဆို

ျမန္မာ့႐ုိးရာ ေပစာထုပ္ရဲ႕အေပၚဆံုးက ရစ္ပတ္ၿပီးထုပ္ပိုးထားတဲ့ ယင္းလိပ္လိုအ၀တ္ကို စစာပေလြလို႔ေခၚပါတယ္။ ကပေလြ။ ကမၸေလြ လို႔ လည္းေခၚပါတယ္။ ၀ါးတုတ္ေခ်ာင္းကေလးေတြကို ‘အတိုင္’ အေနနဲ႔ထားၿပီး အေရာင္အမ်ိဳးမ်ိဳးဆိုးထားတဲ့ ၀ါခ်ည္ကို ‘အေဖါက္’ အျဖစ္ ေရာစပ္ ယက္လုပ္ထားတဲ့ပစၥည္းပါ။

စာပေလြ

ယက္လုပ္တဲ့ ပညာရွင္ရဲ႕ စိတ္တိုင္းက် ႏွစ္သက္သလို ပံုစံေတြေဖၚထားေတာ့ စာပေလြေတြမွာ တခုနဲ႔တခု လံုး၀ဥႆုံ ဆင္တူတာမ်ိဳးကို ေတြ႕ႏိုင္ဖို႔ မလြယ္ကူပါ။ တခ်ဳိ႕စာပေလြေတြကေတာ့ ယင္းလိပ္အၾကမ္းထည္အေပၚမွာ အ၀တ္စကိုကပ္ၿပီး ခ်ဳပ္ထားပါတယ္။

စာ၀ါတက္ဖုိ႔ သြားၾကတဲ့အခါမွာ ေက်ာင္းသား၊ ဦးပဥၥင္းေတြက စာပေလြနဲ႔ထုပ္ထားတဲ့ သဒၵါ၊ သၿဂဳိဟ္၊ ဆန္း၊ အလကၤာ၊ အဘိဓာန္၊ ယမုိက္၊ ပဌာန္း စတဲ့ ေပစာထုတ္က်မ္းေတြကုိ ေပြ႔ပုိက္လုိ႔ ယူသြားၾကရတယ္။ ကုိယ္နဲ႔သက္ဆုိင္တဲ့ စာပေလြကုိ တ႐ုိတေသ၊ ျမတ္ျမတ္ႏုိးႏုိးနဲ႔ ရင္ခြင္ မွာ ပုိက္တဲ့သူကပုိက္၊ လက္ေမာင္းမွာ ပုိက္တဲ့သူကပုိက္ၿပီး စာသင္ခန္းဆီကုိ ယူသြားၾကတယ္။ ေက်းလက္ေတးေတြမွာ စာပေလြရင္မွာပုိက္ပါလုိ႔၊ စာပေလြ ေမာင္းမွာပုိက္ပါလုိ႔၊ စာပေလြ ေမာင္မွာပုိက္ပါလုိ႔ စသည္ျဖင့္ သီဆုိၾကတဲ့ မူကြဲေတြလည္း ရွိပါတယ္။

စာခ်ဆရာေတာ္ ဘုန္းေတာ္ႀကီးကုိ အရင္ဆုံးဦးခ် ၀တ္ျဖည့္ၿပီးရင္ ကုိယ္ယူလာတဲ့ေပစာထုတ္ကုိပါ ဆရာတဆူအေနနဲ႔ မွတ္ယူၿပီး ဦးခ် ကန္ေတာ့ၾကပါတယ္။ ၿပီးေတာ့မွ စာျပန္ဖုိ႔၊ စာ၀ါတက္ဖုိ႔အတြက္ ေပစာကုိထုပ္ထားတဲ့ စာပေလြကုိ ျဖည္ၿပီး ေရွ႕မွာခင္းပါတယ္။ ေရွးျမန္မာ ၁၂ ရာသီပြဲစဥ္အရ နယုန္လမွာ စာျပန္ပြဲေတြ က်င္းပၾကတာမုိ႔ စာပေလြခင္းတယ္လုိ႔ အမွတ္အသားထားခဲ့ပါတယ္။

‘‘သႀကၤန္ တာကူး
ႏွစ္ဦး ေညာင္ေရ
စာပေလြခင္း
ပဥၥင္းေတာ္ခံ
စာေရးတံႏွင့္’’

သာဓိႏုပ်ဳိ႕ လက္၀ဲသုႏၵရ
(ျမန္မာသကၠရာဇာ္ ၁၀၈၅ - ၁၁၆၀)

စာပေလြကုိျဖည္လုိက္တဲ့အခါ ေပစာႀကိဳးနဲ႔ ရစ္ပတ္စည္းေႏွာင္ထားတဲ့ ေပစာထုတ္ကုိေတြ႕ရပါမယ္။ အဲ့ဒီေပစာႀကိဳးက ေရာင္စုံခ်ည္နဲ႔ ဂ်ပ္ခုပ္ယက္ထားတဲ့ ျဗက္တလက္ မေလာက္ အ၀တ္ႀကိဳးျပားပါ။ အစြန္းတဖက္မွာ ကြင္းေလ်ာတခုကုိ တပါတည္း ယက္ထားပါေသးတယ္။ ေပစာက်မ္းရဲ႕ နာမည္၊ လွဴဒါန္းထားတဲ့ ကုသုိလ္ရွင္နဲ႔ ဆုေတာင္းစာေ တြကုိ အင္မတန္မွ လက္ရာေျမာက္ေအာင္ ယက္လုပ္ထားပါတယ္။

ေပစာထုပ္ႀကီးနဲ႔ စည္းထားတဲ့ ႀကိဳးျပား

ေပစာထုပ္ရဲ႕ အေပၚဆုံးနဲ႔ ေအာက္ဆုံးမွာ သစ္သားျပားတခ်ပ္စီနဲ႔ ညႇပ္ထားပါတယ္။ အဲဒီသစ္သားျပားေတြကုိ ‘က်မ္း’၊ တခ်ဳိ႕ကလည္း ‘က်မ္းဖုံး’ လု႔ိေခၚပါတယ္။

ေပစာထုပ္၊ က်မ္းဖုံးႏွစ္ခ်ပ္နဲ႔ စည္းထားတဲ့ ကြင္းေလ်ာပါ ႀကဳိးျပား

အဲ့ဒီစည္းထားတဲ့ ႀကိဳးျပားကုိျဖည္ၿပီး သစ္သားျပား က်မ္းဖုံးႏွစ္ခ်ပ္ကုိ ဖယ္လုိက္ရင္ အထပ္လုိက္စီထားတဲ့ ‘စာပလႅင္’ ေပစာခ်ပ္ေတြကုိ ေတြ႕ရ မယ္။ ေပစာလုိ႔ေခၚတဲ့အ တုိင္း ေပပင္ရဲ႕ ထိပ္ဆုံး ေပဖူးကရတဲ့ေပရြက္နဲ႔ ေပစာခ်ပ္ေတြကုိလုပ္ပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္ပဲ တခ်ဳိ႕က ‘ေပဖူးလႊာ’ လုိ႔ ေခၚၾကတာပါ။ ထန္းရြက္နဲ႔လည္း လုပ္ႏုိင္ပါတယ္။ ဒါေပမယ့္ ေပရြက္က ထန္းရြက္ထက္ အရြယ္ပုိႀကီးတာရယ္၊ ပုိၿပီး အသားထူတာရယ္ေၾကာင့္ စာေရးဖုိ႔အတြက္ ပုိေကာင္းပါတယ္။ ထန္းရြက္ကုိေတာ့ အထပ္ထပ္ ခ်ည္ႀကိဳးနဲ႔ခ်ဳပ္ၿပီး ျမန္မာ့႐ုိးရာ ဇာတာနဲ႔ ရက္ခ်ဳပ္ေတြလုပ္ရာမွာ အဓိကသုံးပါတယ္။

ေပစာနဲ႔ ပလႅင္ေပါက္

ေပလႊာခ်ပ္ေတြရဲ႕ အဖ်ားႏွစ္ဖက္စီက သုံးပုံတပုံအကြာအေ၀းမွာ ‘ပလႅင္ေပါက္’ လုိ႔ေခၚတဲ့ အေပါက္ငယ္ႏွစ္ခုစီပါပါတယ္။ ေအာက္ခံက်မ္းဖုံး သစ္သားျပားမွ ‘ပလႅင္တုိင္’ လုိ႔ေခၚတဲ့ ၀ါးတုိင္ငုတ္ကေလးႏွစ္ခုရွိတယ္။ စာေရးၿပီးတဲ့ ေပစာခ်ပ္ေတြရဲ႕ ‘ပလႅင္ေပါက္’ ေတြကုိ အဲဒီ ‘ပလႅင္တုိင္’ ေတြမွာ စြပ္လုိက္တဲ့အခါ အစီအစဥ္မပ်က္ ထိန္းသိမ္းၿပီးျဖစ္ပါတယ္။

စာလုံးေတြ ေရးမထားတဲ့ ေပခ်ပ္အလြတ္ေတြကုိ အေပၚဆုံးနဲ႔ေအာက္ဆုံးမွာ ခံထားပါေသးတယ္။ အဲဒါကုိ ‘ပလႅင္ခံ’ တယ္လုိ႔ ေခၚတာပါပဲ။ ၿပီးေတာ့မွ နိဒါန္းေရးထားတဲ့ ‘ပလႅင္ခ်ပ္’၊ အဲဒီေအာက္က အဓိကက်မ္းစာ ‘စာပလႅင္’၊ ၿပီးေတာ့ နိဂုံး ‘ပလႅင္ခ်ပ္’၊ ေအာက္ဆုံးမွာမွ ပလႅင္ခံေပခ်ပ္အလြတ္ေတြကုိ ထပ္ၿပီးထည့္ရတယ္။ တခ်ဳိ႕ေပစာထုပ္ႀကီးေတြမွေတာ့ ခ်ည္က်စ္ႀကိဳးတေခ်ာင္းစီကုိ ပလႅင္ေပါက္ ေတြမွာသြင္းၿပီး ခ်ည္ထားတတ္ပါတယ္။

ေပစာထုပ္နဲ႔ သီတဲ့ႀကိဳး

ေပစာေတြမွာ ၀မ္းဖမ္း၊ ေက်ာ္ဖက္မ်က္ႏွာႏွစ္ဖက္စလုံး စာေရးထားပါတယ္။ ေပစာ တမ်က္ႏွာမွာ စာေၾကာင္းေရ (၇) ေၾကာင္းကေန (၁၂) ေၾကာင္းထိ ရွိတတ္တယ္။ ‘၇ ေၾကာင္းေပ’၊ ‘၉ ေၾကာင္းေပ’ စသျဖင့္ ေခၚပါတယ္။ ေရးၿပီးေပစာ ၁၂ ရြက္၊ ၂၄ မ်က္ႏွာကုိ ၁ အဂၤါ လုိ႔ေခၚပါတယ္။ အဲဒီ စာမ်က္ႏွာေတြကုိ အမွတ္စဥ္ မွတ္ရာမွာ ၁၊ ၂၊ ၃၊ ၄ လုိ႔ မေရးထုိးပဲ ‘က၊ ကာ၊ ကိ၊ ကီ၊ ကု၊ ကူ၊ ေက၊ ကဲ၊ ေကာ့၊ ေကာ္၊ ကံ၊ ကား’ အစဥ္အတုိင္း ေရးထုိးေလ႔ရွိပါတယ္။ ‘က’ ၿပီးရင္ ‘ခ’ ကုိ အဲဒီလုိပဲ ဆက္ထုိးပါတယ္။ ‘အ’ ကေန ‘အား’ ကုိ ေရာက္တဲ့အထိ စာမၿပီးေသးရင္လည္း ‘က်၊ က်ာ၊ က်ား’ လုိ႔ ဆက္မွတ္ရပါတယ္။

စာလုံးေတြကုိဖတ္ရတာ ေမွးမိွန္ေနရင္လည္း ေရနံႀကီးသုတ္ထားတဲ့ အ၀တ္နဲ႔ ညင္ညင္သာသာတုိ႔ကာ သုတ္ကာ ဖတ္ရပါတယ္။ ဖတ္ၿပီးတဲ့ ေပစာတခ်ပ္ခ်င္းစီကုိ ၀မ္းဖက္က ေအာက္မွာထားလုိ႔ ေမွာက္လ်က္ ထပ္ထားရပါတယ္။ အဲဒါမွ ေပစာကုိ ျပန္သိမ္းလုိ္က္တဲ့အခါ မူလ အစီ အစဥ္အတုိင္းပဲ ျဖစ္ပါမယ္။

အသားေသေအာင္ ျပဳျပင္ထားတဲ့ ေပရြက္ကုိ ‘စာစဥ္ခုံ’ ေပၚမွာတင္ၿပီး သတၱဳတမ်ဳိးမ်ဳိးနဲ႔ လုပ္ထားတဲ့ ‘ကညစ္’ နဲ႔ စာလုံးေတြေရးတဲ့အခါ ေပရြက္ရဲ႕အသားကုိ ကြဲျပဲ မထိခုိက္ေအာင္ စာလုံး၀ုိင္းေတြကုိပဲ ေရးပါတယ္။ အလွဆင္ထားတဲ့ ကညစ္ပုံစံအမ်ဳိးမ်ဳိးရွိၾကေပမယ့္ ၁ လက္မ ရဲ႕ ၈ ပုံ ၁ ပုံေလာက္ အလုံး၊ ၆ လက္မေလာက္ အရွည္နဲ႔ အဖ်ားႏွစ္ဖက္ခြၽန္၊ အလယ္က ၀မ္းပူပူ ခပ္႐ုိး႐ုိး သံေခ်ာင္ကညစ္ကုိ သုံးၾကတာ မ်ားပါတယ္။ ႏြားရဲ႕ နားအတြင္းက အေမႊးနဲ႔လုပ္ထားတဲ့ စုတ္တံကုိ သုံးၿပီး မင္နဲ႔ေရးထားတဲ့ ေပစာေတြမွာေတာ့ မန္က်ည္းေစ့ပုံ စာလုံးေတြကုိ ေတြ႕ႏုိင္ပါတယ္။ ကမၼ၀ါစာမွာပါတဲ့ စာလုံးမ်ဳိးေတြပါ။

က ကညစ္ ေပမွာျခစ္

ေရွးေခတ္ ျမန္မာ့႐ုိးရာ စာေပက်မ္းဂန္ေတြကုိ ေရးသားမွတ္တမ္းတင္စရာ ပစၥည္းတမ်ဳိးကေတာ့ ပုရပုိက္ျဖစ္ပါတယ္။ ပုရပုိက္ဆုိတာ ေကာက္႐ုိးနဲ႔ေလွ်ာ္ပင္ေတြကုိ အေျခခံၿပီးလုပ္ထားတဲ့ ႐ုိးရာလက္ျဖစ္ စကၠဴအထူ စာအုပ္မ်ဳိးပါ။ ‘သာလဲ’ လုိ႔ေခၚတဲ့ ေလွ်ာ္ပင္တမ်ဳိးကုိ လုပ္တဲ့ ပုရပုိက္က အျဖဴေရာင္ျဖစ္ပါတယ္။ ေကာက္႐ုိးကုိ လုပ္ရင္ေတာ့ ပုရပုိက္အညဳိကုိ ရပါတယ္။ အဲဒီပုရပုိက္အညဳိကု မင္ဆုိးၿပီး အမည္းေရာင္လုပ္ယူပါတယ္။ ပုရပုိက္အျဖဴေရာင္အေပၚမွာ မင္နဲ႔ေရးၿပီး၊ ပုရပုိက္အမည္းေရာင္အေပၚမွာေတာ့ ကန္႔ကူဆံနဲ႔ ေရးပါတယ္။

‘ပုရပုိက္တဆူ
ကန္႔ကူ တစ္တံႏွင့္
ရကန္ ေနာက္ေပၚ
မေနာ္ ကာရန္’

ေမြ႕ႏြန္းရကန္
ေရႊေတာင္ နႏၵသူ
(ျမန္မာသကၠရာဇ္ ၁၁၀၀-၁၁၅၀)

မင္ေရး ပုရပုိက္

ပုရပုိက္အဖုံး

ပုရပိုက္ေတြ၊ ေပစာထုပ္ေတြကုိ စာတုိက္ေသတၱာနဲ႔ စာတုိက္ဘီ႐ုိိေတြမွာ သိမ္းထားေလ့ရွိပါတယ္။ စာတုိက္ေသတၱာေတြကုိ အမ်ားအားျဖင့္ သစ္စီးသုတ္ ယြန္းပစၥည္းသစ္သား ေသတၱေတြပါ။ စာတုိက္ေသတၱာေတြအေပၚမွာ ယြန္းပန္းခ်ီေရး၊ ေရႊဇ၀ါေရး၊ ေရႊပိန္းခ် သာ႐ုိးကုိင္ ႐ုပ္ႂကြ နိပါတ္ေတာ္ေတြ ပါေလ့ရွိပါတယ္။ စာတုိက္ဘီ႐ုိေတြကေတာ့ ပန္းပုလက္ရာေတြနဲ႔ အေသးစိတ္ ထုလုပ္ထားတဲ့ သစ္သားဘီ႐ုိႀကီးေတြပါ။

‘ပိဋကတ္ နိကာယ္
ကုိးကြယ္ေရးသား သြင္းထားရန္
စာတုိက္ႏွင့္တကြ’

ေမာင္အိ ဘုန္းႀကီးပင့္ ေမတၱာစာ
စေလဦးပုည
(ျမန္မာသကၠရာဇ္ ၁၁၇၄ -၁၂၂၉)

မင္းတုန္းမင္းႀကီး ရတနာပုံ မႏၱေလးၿမိဳ႕သစ္တည္တုန္းက စာတုိက္ေသတၱာနဲ႔ စာတုိက္ဘီ႐ုိေတြ လုပ္ကုိင္တဲ့ပညာရွင္ေတြအတြက္ စာတုိက္ တန္းရပ္ဆုိၿပီး ရပ္ကြက္ေနရာခ်ထားေပးခဲ့ေတာ့ ဒီကေန႔အထိ ပရိေဘာဂေတြ လုပ္ေနဆဲ အဲဒီနာမည္နဲ႔ ရပ္ကြက္တခု မႏၱေလးၿမိဳ႕မွာ ရွိေနပါေသးတယ္။

မိုးမခမွကူးယူေဖာ္ျပပါတယ္ခင္မ်ာ။